Of Amanda Gormans The Hill We Climb wel of niet door Marieke Lucas Rijneveld vertaald ‘mag’ worden, blijft stof doen opwaaien. Terugkijkend op bijna een halve eeuw feministisch denk- en actiewerk voegen we, op deze internationale dag van vrouwenrechten, enkele bedenkingen toe aan de reacties.

Allereerst de boodschap om te luisteren naar wat mensen van kleur écht inbrengen in het debat. Ze hakken niet in op witte mensen die zich aan teksten van zwarte mensen ‘wagen’. Ze vertellen hoe pijnlijk het is dat spoken word-auteurs – vaak auteurs van kleur – niet gepolst worden voor zo’n vertaling, zelfs wanneer hun Engels beter is. Ze spreken over gemiste kansen en hoe daar iets positiefs uit te puren. Al te vaak wordt hun zorgvuldige en gelaagde boodschap bewust verkeerd geïnterpreteerd. We lijken het verleerd om echt te luisteren, om te vragen naar verduidelijking in plaats van polarisering te zoeken. Toen begin jaren 70 een nieuwe lichting feministes de straat op ging, had men schande kunnen roepen over hun slogans en acties. We willen die tijd niet idealiseren – de clichés over tuinbroekdragende mannenhaatsters zijn we nog niet kwijt. Maar er was luisterbereidheid. 

Antiwit

Het zou interessant zijn om te ontrafelen waarom de feministische strijd toen al bij al positief werd onthaald door de goegemeente. Er viel weleens een denigrerende uitspraak, maar er was geen rabiaat verzet. Dat is in de hele ‘woke-discussie’ wel anders, getuige bijvoorbeeld de gretigheid waarmee Bart De Wever (N-VA) de kwestie beschreef als een wit-zwart slagveld. Op Twitter suggereerde hij – heel bewust – dat er sprake is van onduldbaar antiwit racisme: “Stel u voor dat iemand zou zeggen dat een kleurling (sic) ongeschikt is om een blanke auteur te vertalen.” En nog: “De Europese zelfhaat heeft met de wokecultuur de grens van de waanzin overschreden.”

Zijn uitval bevat een begin van een antwoord op de vraag waarom de antiracistische beweging zoveel meer weerstand oproept dan de feministische, terwijl de kwesties minstens even prangend zijn. Ze wordt voortdurend geframed als deel van een cultuurstrijd die de westerse waarden zou bedreigen. Een bedreiging van buitenaf die met ‘woke’ ook binnenin voelbaar is (zelfhaat). Elke uitspraak wordt een bewijs van de geldingsdrang van ‘de ander’ en een miskenning van hoe goed het toeven is in de Europese cultuur. Veel ruimte voor nuance en gesprek laat dat niet – zeker niet met op de achtergrond een aanhoudend discours tegen migratie. De boodschap is dat mensen van kleur welkom zijn áls ze zich inschakelen in de ‘Vlaamse Leitkultur’. Dat is de keuze van bijvoorbeeld Assita Kanko (N-VA). Die keuze staat haar vrij, maar het wordt een probleem wanneer het de enige is die wordt geduld (of opgelegd, bijvoorbeeld met een hoofddoekverbod).

Is het niet paradoxaal dat pleitbezorgers van een nationalistische culturele identiteitspolitiek (Vlaamse canon enzovoort) het woord ‘identiteitspolitiek’ als een aanklacht gebruiken tegen minderheden die discriminaties en ongelijkheid aan de kaak stellen? Wat levert het op? Een krampachtig vasthouden aan een koloniale Zwarte Piet. Het aanvallen van zelforganisaties van mensen van kleur, wegens ‘verdelend’. Wie wordt er beter van mensen het recht ontzeggen om hun ervaringen te delen en politiek te maken? En van het ridiculiseren en verdacht maken van solidariteit? Is hier sprake van een cancelcultuur of van kanselcultuur? 

Laten we plaats maken voor vele verhalen die zowel de pijn als de dromen vertolken. Het verhaal dat Amanda Gorman bracht, over een “skinny black girl descended from slaves and raised by a single mother”, een meisje dat droomt van president te worden. Of het verhaal van een wit meisje dat de boeken van Jules Verne verslond, zich afvroeg hoe zij een rol kon spelen in dat ‘mannenavontuur’ en decennia later nog steeds weet hoezeer dat haar bezighield. Zoals een ‘feministische bril’ nodig is om een betere wereld te verbeelden, zo hebben we ook een ‘woke’ kijk nodig: eentje die gevoeligheid helpt ontwikkelen voor de effecten van machtsongelijkheid tussen witte mensen en mensen van kleur. Alert (‘woke’) zijn voor racisme, seksisme en andere vormen van uitsluiting is positief. Feministen kunnen zich daar wat bij voorstellen: in de beweging hebben witte vrouwen leren luisteren naar vrouwen van kleur, heterovrouwen naar lesbiennes, cisvrouwen naar transvrouwen ... Dat ging niet vanzelf, maar als het gebeurde én gebeurt, is het revelerend. Zo groeit gezamenlijke actie voor een betere wereld voor iedereen. Dat is ons pleidooi in deze week van 8 maart, internationale dag van vrouwenrechten – in solidariteit.

Ida Dequeecker, Meryem Kanmaz en Els Flour, in naam van Furia.

Dit opiniestuk verscheen op 8/03/2021 in De Morgen.

In Humo en De Morgen (15/1) bezong Delphine Lecompte de lof van de morsige en schimmige kant van de erotiek, van de “intrinsieke duisternis en de prachtige verbijsterende complexiteit van de seksuele aantrekkingskracht”, van de “wrede sluwe spelletjes” die daarbij al eens worden gespeeld en vraagt ze begrip voor wie zich ooit verloor “in de wilde intense verering, de zalige verschroeiende devotie van een korzelig onwillig liefdesobject”.

Met wat meer weerbaarheid en relativering van deze vrouwen had het niet zo ver moeten komen

Het is een mooie en een belangrijke verdediging die ze voert. Wél bijzonder jammer is dat ze die zo nadrukkelijk koppelt aan een apologie van Bart De Pauw. Daarbij heeft ze nauwelijks oog voor de ervaring van de vrouwen die door hem werden belaagd. Haar “Alle respect voor de ‘slachtoffers’ van Bart De Pauw die zich wel een prooi hebben gevoeld (maar …)” weegt niet op tegen de passages waar ze haar pijlen weliswaar richt op anderen, maar en passant de rol van machtsrelaties in vraagt stelt en lijkt te insinueren dat het met wat meer weerbaarheid en relativeringsvermogen van deze vrouwen niet zo ver had moeten komen.

Soms gaat het in zo'n morsige zone grondig fout

Vooral is het jammer dat ze niet wat meer ruimte creëert voor wat er schuil kan gaan achter haar zin “Niemand die er het fijne van weet, behalve de participanten”. In deze zaak geeft een aantal van die participanten aan dat wat is gebeurd niets te maken had met de “verbijsterende complexiteit van de seksuele aantrekkingskracht” maar extreem stresserend, belastend en beangstigend was. Geweld, agressie of chantage zijn geen noodzakelijke voorwaarden voor zo’n situatie. De keuze waar we voor staan is ook niet zwart / wit tussen hetzij kwezeligheid, rigiditeit en bekrompenheid in de erotiek, hetzij alleen reageren op gewelddadige ontsporingen. Soms gaat het in zo'n morsige zone grondig fout. En als dat gebeurt, dan moet er een aanspreekpunt zijn, moet er een manier zijn om wie over de schreef gaat en dat niet wil horen tot de orde te roepen. Net zomin als we terug willen naar een zwijgcultuur over de spannende kant van die morsigheid in de erotiek, willen we terug naar een zwijgcultuur over de kwalijke en bedreigende kant ervan.

Voor Furia is instemming een cruciaal concept

In een weerwoord op de eerste reacties op haar schrijven (website Humo 17/1 en HLN 19/1) steekt Delphine Lecompte de draak met ‘consent’, als zou dat ertoe leiden dat erotiek voortaan op een apothekersweegschaal wordt afgewogen. Voor Furia is instemming wel een cruciaal concept. Alle vrijheid bij consensuele seks en geflirt, maar als die instemming er niet is, dan temper je je verlangen. Dat heeft niets te maken met bekrompenheid, maar met empathie en generositeit. Er komen ook geen ondertekende contracten aan te pas. De meesten onder ons voelen wel degelijk wanneer ons verlangen de grenzen van een partner overschrijdt en zetten dan een stap terug.

Sommigen overschrijden steeds weer die grens, en we hebben als samenleving beslist om wie daar slachtoffer van is, de kans te geven om verhaal te zoeken. Niet noodzakelijk en niet in de eerste plaats via rechtspraak trouwens. Dat het in deze zaak wél zover kwam, heeft Bart De Pauw minstens deels over zichzelf afgeroepen. De vrouwen die naar de vertrouwenspersoon van de VRT stapten, waren geen vragende partij om dit in het publieke domein te brengen. Ze wilden dat de overlast stopte, ze wilden een veiliger werkvloer, ze wilden vermijden dat nog vrouwen hetzelfde zouden meemaken. Zij hebben zware tijden meegemaakt.

Els Flour, bestuurslid Furia, 22/1/2021

Dit opiniestuk verscheen op 22/01/2021 in Humo

Maak kennis met de eisen van Furia voor een gelijke en zorgzame samenleving. Je kan onze visietekst en onze eisen hieronder downloaden in pdf.

Luister ook hoe spoken word-artieste Sakina pleit voor een andere wereld. Sakina is een slam poet die schrijft sinds 2013, over verschillende zaken die haar raken. Voor Sakina is schrijven een uitlaatklep, een vorm van zelfreflectie en natuurlijk een manier om zware thema's in een luchtig en interactief jasje te steken. Op het podium brengt ze die tot leven. Sakina liet zich voor deze tekst inspireren door de eisen van Furia en haar kijk op intersectioneel feminisme.

Het Mirabal-platform roept op tot actie tegen geweld tegen vrouwen. Om ons te helpen mobiliseren, kunt jij een individuele of collectieve foto uitzenden die uitnodigt om deel te nemen aan onze acties.

Hoe ?

Met de hashtags #stopgeweldtegenvrouwen, #25november en #mirabalbelgium kun je een foto delen waarop je een paargeschilderde hand opsteekt. Je kunt daarvoor verf, make-up, stiften of wat je ook goed vindt gebruiken !). Deel vervolgens je foto op Facebook, Twitter, Instagram, … hoe meer posts hoe beter!

Heb je geen paarse verf liggen thuis? Geen probleem! Neem een selfie of spreek online af met vrienden, neem een screenshot en plak de afbeelding van een paars hand op jullie handen. De transparante afbeelding kan je hieronder downloaden.

Je kunt Mirabal ook een mail sturen op Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. 

Meer info via deze link of via de website van Mirabal.

In de regeringsverklaring van de nieuwe federale bestuursploeg wordt ook de strijd tegen geweld op vrouwen aangehaald. De ambities stellen helaas teleur. Nochtans heeft een groep deskundigen van de Raad van Europa onlangs een rapport gepubliceerd dat tot in de details weergeeft welke maatregelen België precies moet nemen om te voldoen aan de eisen van het Verdrag van Istanbul, dat ons land geratificeerd heeft in 2016. De overheid heeft er duidelijk voor gekozen het uitgestippelde pad niet te volgen.

De aangekondigde engagementen zijn immers minimaal: doorgedreven vormingen voor de politiediensten en de gezondheidssector, die echter niet verplicht noch doorlopend noch geharmoniseerd zijn. Een versterking van de Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG) en van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, maar niets over de versterking en de nodige samenwerking met de organisaties op het terrein die gespecialiseerd zijn in alle vormen van geweld op vrouwen. Een debat over feminicide in het strafrecht, maar geen herziening van de procedures om de veiligheid van de slachtoffers te garanderen en de moorden te vermijden. Het hoofdstuk Asiel en Migratie zegt niets over geweld op vrouwen en hun erkenning in het kader van een vraag tot internationale bescherming, niets over aangepaste verhoorprocedures bij traumatische herinneringen, niets over aangepaste opvang om intimidatie en seksuele agressie te vermijden.

Tijdens de periode van lockdown is de omvang van de problematiek van geweld op vrouwen pas echt duidelijk geworden. Niet dat we dit aan de cijfers te danken hebben (daar zijn onze overheden niet de besten van de klas), wel aan de feiten. Zowel in de openbare ruimte als in de privéomgeving en op sociale media nam het geweld op vrouwen toe. De vrouwen die binnenshuis opgesloten zaten met hun agressor hadden het nog moeilijker om hulp te vinden of te ontsnappen. En nog meer dan anders waren politie en justitie vaak niet in staat om te doen wat ze moeten doen: slachtoffers beschermen en daders vervolgen. Voor vrouwen in armoede, vrouwen met een handicap en vrouwen met een precair verblijfsstatuut was de situatie extra ingewikkeld.

Op niveau van de gemeenschappen en de regio’s werden er snel enkele maatregelen genomen zoals nieuwe opvangplaatsen voor vrouwen en kinderen die het slachtoffer waren van echtelijk geweld en versterking en promotie van de hulplijnen. Het ging om dringende en tijdelijke ingrepen die geen afdoend en permanent antwoord boden.

De lockdown en de perspectieven die zich aankondigen sterken ons in de overtuiging dat er dringend een beleid nodig is gericht op primaire preventie. Dat er op een structurele en duurzame manier geïnvesteerd moet worden in gespecialiseerde diensten die slachtoffers begeleiden en daders opvolgen. Dat wetten, diensten en instellingen aangepast moeten zijn aan de realiteit van het geweld dat vrouwen aangedaan wordt. Hun slachtofferschap moet erkend worden en het perspectief op herstel moet duidelijk zichtbaar zijn. Daarbij mogen ze niet opnieuw blootgesteld worden aan geweld als gevolg van een tussenkomst of een verkeerde beslissing.

Niet dat er helemaal geen vooruitgang geboekt werd: voor de eerste keer is een IMC (Interministeriële Conferentie) Vrouwenrechten gestart met de verbetering van de strijd tegen geweld op vrouwen. Sedert de zomer van dit jaar zijn alle magistraten verplicht om een vorming te volgen in deze materie. De Zorgcentra na Seksueel Geweld worden verder uitgerold in meerdere grote steden. Al deze initiatieven gaan de goede richting uit, maar ze bieden geen primaire preventie. Het volstaat niet om de reeds aangerichte schade te beperken of te herstellen. De aanbevelingen vanuit de Raad van Europa tonen duidelijk de te volgen weg. De politiek moet die weg inslaan en de nodige middelen ter beschikking stellen.

In deze coronatijden voorzien we de mogelijkheid van lokale acties, parallel met de manifestatie in Brussel. Neem daartoe contact met Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Het evenement op Facebook

Info en lijst van de organisaties die deze oproep ondertekenen: www.mirabalbelgium.wordpress.com 

Nederlandstalig contact: Magda De Meyer, voorzitter Vrouwenraad, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Franstalig contact: Céline Caudron (Vie Féminine),  Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

[1] Het Platform Mirabal brengt vrouwenverenigingen, gespecialiseerde dienstverlening, tientallen middenveldorganisaties samen. Sinds 2017 organiseert het platform ieder jaar op 25 november een nationale manifestatie ter gelegenheid van de Internationale dag tegen geweld op vrouwen.

Omwille van de coronamaatregelen verloopt de dag volledig digitaal via de gloednieuwe website www.furia-event.be/.

Schrijf je hier in om deel te nemen aan het online programma.

Na je inschrijving ontvang je een bevestiging met het wachtwoord dat je nodig hebt om deel te nemen aan de activiteiten. 

Het volledige programma kan je hier bekijken of op het Facebookevent.

Heel graag tot dan!

Zorgen voor morgen?!

De Nationale Vrouwendag, op 11/11/2020 te gast in Gent, is sinds 1972 de vaste afspraak voor al wie uitkijkt naar uitwisseling, inspiratie en ontmoeting rond gelijkheid v/x/m en meerstemmig feminisme.

Het belang van zorgarbeid (‘reproductieve arbeid’) stond vorig jaar al hoog op de agenda van de jaarlijkse Vrouwendag. Dit jaar maakt de coronacrisis extra zichtbaar hoe cruciaal en waardevol dat werk is. Meer aandacht daarvoor mag geen zorg van morgen zijn. We moeten NU werk maken van de zorg van morgen. NU beginnen zorgen voor morgen.

Omwille van corona verloopt de dag volledig digitaal via de gloednieuwe website www.furia-event.be/.

Schrijf je hier in om deel te nemen aan het online programma.

Na je inschrijving ontvang je een bevestiging met het wachtwoord dat je nodig hebt om deel te nemen aan de activiteiten. 

Alle info rond de Vrouwendag van 2020 wordt hier verzameld.

Ook te vinden als Facebookevent. Zet je op 'Geïnteresseerd' en blijf op de hoogte van de activiteiten en inschrijvingen.

Drie weken lang hebben renners zich de ziel uit het lijf getrapt tijdens de Ronde van Frankrijk voor mannen. En voor wie van wielrennen houdt, leverde dat best wat memorabele momenten op. Maar wat onthoudt columnist Joren Vermeersch van die weken en de knappe manier waarop Tadej Pogacar de eindoverwinning claimde? Dat Pogacar weliswaar bloemen kreeg, maar verstoken bleef van een dubbele kus van ‘een koppel bloedmooie hostesses in strakke jurken’ (DS 21 september). Eens te meer wenkt de ondergang van het avondland: een oeroude wielertraditie (kusjes krijgen, we leren elke dag wat bij) gaat op de schop door de schuld van verkrampte feministen die geen schoonheid kunnen verdragen (sous-entendu: ze zullen zelf wel lelijk zijn).

Joren Vermeersch is niet alleen ongelukkig dat de Tourwinnaar (en hijzelf?) dat kusmoment voortaan moet missen, ook het alternatief stemt hem treurig: bloemen en applaus door een host en een hostess. Nu kan je over die nieuwe formule wel wat bomen opzetten, maar feit is dat wie zich graag aan vrouwelijk schoon laaft nog steeds één ‘bloedmooie hostess’ overhoudt. Andere kijkers kunnen zich verlustigen aan jong mannelijk schoon. Of we daarmee tot de kern van de Tour doordringen blijft de vraag, maar er lijkt toch sprake van een win/win: meer genietende kijkers en ook de hosts die zich eens van hun beste kant kunnen tonen. Wat geen dagelijkse kost is, want topprestaties van vrouwelijke sporters worden niet snel beloond met een kus door een koppel knappe jongemannen. Waarom is dat eigenlijk … ah maar ja, natuurlijk, er is geen Tour de France voor vrouwen.

Zowel host als hostess alsnog een kus laten uitdelen, dat zou Joren Vermeersch vermoedelijk problematisch vinden. Wat meteen verduidelijkt waaraan de feministen (v/m/x) van Les Effronté.es zich stoorden. Ze hebben geen probleem met jonge ‘bloedmooie’ vrouwen. Ze hebben er een probleem mee dat het hele ritueeltje in het leven is geroepen om mannen als Joren Vermeersch even naar dromenland te voeren. Hij zegt het zelf: het is ‘kuis’ geworden nu. Zou het? Spatte de erotiek voorheen werkelijk van het tafereel? In wiens fantasie dan? Er was natuurlijk die hand van Peter Sagan, maar we vermoeden dat Joren Vermeersch niet meteen pleit voor meer van dat.

Wat we wél met plezier lazen, is dat Joren Vermeersch graag had dat de vrouwen in kwestie waren gehoord over hun gewijzigde taakomschrijving. We kunnen ons voorstellen dat er best wat interessants uit zo’n bevraging komt, mogelijk ook bedenkingen bij leeftijdsgrenzen en definities van bloedmooi, maar zullen de lezer daar niet mee vermoeien. Zou de inspraak ook gelden voor wielrensters die dromen van hun Tour de France, vragen we ons wel nog af? In elk geval: het principe van inspraak en niet over de hoofden heen beslissen is bijzonder loffelijk en Furia wil het veel meer in praktijk gebracht zien. Bijvoorbeeld wanneer weer eens gespeeld wordt met het idee van een hoofddoekenverbod. Of wanneer een aanpassing van de wetgeving rond abortus op de agenda staat.

“Waar schoonheid problematisch wordt, dooft het licht”, eindigt het stuk. Het valt allemaal wel mee, beste Joren Vermeersch. Een kopje kamillethee, tijdig naar bed, we zullen een nachtlampje aanlaten.

Els Flour

Furia

Een verkorte versie verscheen op 24 september 2020 in De Standaard

Al wat we delen

Middenveldorganisaties willen verbinden voorbij het hokjesdenken

Vandaag lanceert BOEH! (Baas Over Eigen Hoofd) in samenwerking met Uit de Marge, Kif Kif, Victoria Delux, Netwerk tegen Armoede, Karamah EU en Furia een – film en affiche - campagne onder de naam ‘Al wat we delen’. Daarmee willen de organisaties de focus leggen op de vele gelijkenissen die ons verbinden en een tegenwicht bieden aan het dominante discours dat mensen verdeelt, nog meer tijdens de Coronacrisis. Scum Studios (www.scumstudios.org) zorgde voor de opnames en montage van het filmpje. Steven Verreyt verzorgde de affiches.

In een steeds diverser wordende samenleving, trachten mensen anderen in hokjes in te delen om de wereld behapbaar te maken. Zelfs ondanks de steeds verder gedreven individualisering blijft het hokjesdenken overeind. Spijtig genoeg gaat dit in Vlaanderen vaak gepaard met kwalijke stereotyperingen: vrouwen zijn niet ambitieus, mensen van kleur zijn crimineel en sociaal kwetsbaren zijn verantwoordelijk voor hun precaire situatie. In werkelijkheid treden mensen elke dag weer uit hun hokjes en delen ze veel meer dan wat we op eerste blik zouden kunnen vermoeden. Bovendien spelen ook structurele mechanismen onze samenleving parten: ons onderwijssysteem blijkt de ongelijkheid te versterken, op de arbeidsmarkt worden zij die afwijken van ‘de norm’ nog steeds benadeeld en is het redden van onze economie belangrijker gebleken dan het redden van mensenlevens. Ook de komst van de Coronacrisis zorgde ervoor dat het hokjesdenken opgang maakte: hele gemeenschappen worden verantwoordelijk gesteld voor de opkomst van het virus, verliezen hun recht op de openbare ruimte, en de kloof tussen de have’s en de have not’s wordt steeds groter.

Enkele middenveldorganisaties namen hierbij de proef op de som. In het filmpje – onder coördinatie van BOEH!- is te zien hoe een diverse groep mensen letterlijk verdeeld wordt in verschillende hokjes. Deze opdeling symboliseert het hokjesdenken in onze samenleving geïnspireerd op de video ‘All that we share’ van de Deense televisiezender TV2 Danmark. Toch is er een opvallend verschil. Waar de originele video enkel persoonlijke en ludieke vragen stelt, heeft de Vlaamse versie ook een maatschappijkritische boodschap. Op verschillende momenten is te zien hoe specifieke groepen – soms over grenzen heen - het hardst geraakt worden door bepaalde vormen van discriminatie en uitsluiting. De organisaties, die zich allen inzetten voor meer sociale rechtvaardigheid, kozen hiervoor in de hoop om meer bewustzijn te creëren over de geleefde ervaringen van gemarginaliseerde groepen en om wederzijdse solidariteit aan te wakkeren.

Alle deelnemers zijn het alvast eens over één ding: iedereen heeft recht op een menswaardig bestaan.

'Al wat we delen' is hier te bekijken, liken en delen.

Contacten

Samira Azabar (BOEH!)/Sarah El Massaoudi (BOEH!)

Belangrijke noot: de opnames vonden plaats voor de uitbraak van COVID-19.

Ze is in hetzelfde jaar geboren als mijn moeder, en als Marilyn Monroe, als de Queen of England, en als mijn schattige schoonmoeder Paula Swinkels, deze Paula Marckx.

Nog 3 jaar geleden bracht ze een boek uit, “Jonger ouder worden”. Ze was niet van plan snel op te stappen, een paar dagen geleden was het toch ineens zover.

Wie was Paula Marckx?

Met zo’n naam vraag je je vanzelf al af of ze één of andere revolutie heeft ontketend, en was ze misschien een feministe?
Dat was ze niet, ze bleef het zelf verklaren:  ik ben een vrouw als iedere andere vrouw. Dat is spijtig, want haar naam blijft verbonden aan het “Marckx-arrest” van het Europees Hof voor de rechten van de Mens van 13 juni 1979. Dat arrest veroordeelde, op vraag van Paula Marckx, de Belgische Staat omdat hij de ongehuwde moeder, of nauwkeuriger gezegd de moeder die niet gehuwd was met de vader van het kind, discrimineerde. De discriminatie bestond erin dat deze moeder haar kind niet het statuut van wettig kind kon geven. Dat was onmogelijk, het kind werd automatisch een “onwettig kind”, ook genoemd een “natuurlijk kind”. Dat betekende dat het geen deel kon uitmaken van de familie van de moeder en het dus van die familie niet vanzelf kon erven.

Het onwettig karakter van het kind betekende verder dat het geen wettelijk beschermd erfdeel had tegenover zijn ouder/s (geen “reservatair erfgenaam” was). Het onwettig kind had dus absoluut niet dezelfde rechten als een kind dat bij twee met elkaar gehuwde ouders werd geboren. De moeder moest daarentegen liefst twee gerechtelijke procedures doorlopen opdat het kind officieel minstens als het hare zou worden erkend.

Alle kinderen, wettige kinderen

Paula Marckx kwam daartegen in opstand. Ze was geen Bom-moeder (Bewust Ongehuwde Moeder), op haar 47 werd ze per geluk zwanger en ze kende de vader niet, zo vertelde ze zelf.

In die jaren als vrouw alleen een kind krijgen was speciaal maar niet zo zeldzaam. Wat maatschappelijk een belangrijker fenomeen was, was dat jonge mensen niet meer trouwden, maar ongehuwd gingen samenwonen. De kinderen die zij kregen confronteerden hen met ongelijke rechten en ook met onsympathieke gerechtelijke formaliteiten. Om te beginnen moest de moeder haar kind na de bevalling erkennen, via een procedure bij de vrederechter. Die stelde een familieraad samen om toe te zien op haar alleenstaand ouderschap (dat “voogdij” werd genoemd) en belangrijke beslissingen over het kind te valideren. In die familieraad zat een toeziende voogd die, enkel in het belang van het kind, het recht had om haar beslissingen als moeder aan te vechten. Na de procedure van erkenning moest Paula Marckx haar dochter Alexandra via nog een andere procedure adopteren om haar haar familienaam en erfrechten te geven.

Op 31 maart 1987 kwam er een nieuwe wet op de afstamming die deze verplichtingen afschafte voor de moeder die een kind kreeg buiten het huwelijk en alle kinderen gelijkschakelde. De wet schrapte de categorie “onwettige kinderen”, voortaan werden alle kinderen wettige kinderen. Minstens één ouder stond altijd vast, de moeder. Als ze gehuwd was werd de echtgenoot de vader, zonder enige formaliteit. De wet van 31 maart 1987 heeft meteen de kinderen geboren binnen en buiten een huwelijk volledig gelijkgeschakeld. Ze kregen dezelfde rechten tegenover hun ouder/s als kinderen die geboren werden bij klassiek gehuwde ouders.

In 1983, 4 jaar na het Marckx-arrest, werden in België nog 6.699 natuurlijke kinderen geboren. In 1984 werden in totaal 10.143 natuurlijke kinderen erkend. De familieraad heeft nog langer bestaan dan de onwettige kinderen, tot de wetten van 27 maart en 29 april 2001 hem afschaften.

De wet van 1987 die de kinderen gelijke rechten gaf ongeacht de situatie van hun ouders bij de geboorte kwam er niet na vrouwenprotest. Wellicht heeft de ontdekking van de performante DNA-testen een grote rol gespeeld. Zolang die niet op punt stond, liep een man in het huwelijk het risico om een kind toegeschoven te krijgen dat biologisch niet het zijne was, een kind gemaakt met sperma dat niet van hem was dus. Over die mogelijke "kroostverwarring" is nogal wat rechtskundige inkt gevloeid. Die teksten vormden een slappe vlag die veel verdriet van moeders, vaders en kinderen, veel familiegeheimen en taboes verborg.

De wetswijziging van 1987 zat zeker in de tijdsgeest, meer vrouwenrechten moesten en zouden er komen. Een "Expowet" gaf al in 1958 aan de gehuwde vrouw, die tot dan door te trouwen handelingsonbekwaam werd zoals een minderjarige, voor het eerst het recht om haar eigen loon te ontvangen op een eigen bankrekening. De wet van 14 juli 1976 gaf de vrouw binnen het huwelijk dezelfde rechten als de man (voordien was hij ook wettelijk de baas). In 1979 veroordeelde het Brusselse Hof van Beroep een man wegens verkrachting van zijn echtgenote. Dat was nieuw, zolang "bestond" verkrachting niet binnen het huwelijk. Deze man had het wel erg bont gemaakt: hij had bovendien zijn exploten gefilmd en zo zelf gezorgd voor bewijsmateriaal.

Ook het schrappen van het verbod op zwangerschapsonderbreking hing al jaren in de lucht. In 1973 bekwam de actieve vrouwenbeweging als toegeving dat men het verbod op reclame en informatie over anticonceptiva uit de strafwet haalde. Het verbod op zwangerschapsonderbreking verdween pas in 1990.

Véél betogingen zijn daaraan te pas gekomen, betogen was toen meer in de mode dan nu: tegen de nucleaire energie (geen veilige opslag van het afval mogelijk), geen raketten op onze bodem, geen aankoop van dure F16-vliegtuigen, geen discriminatie van een lesbische leerkracht enz., vrouwen tegen de crisis. Allemaal aanleidingen om met muziek en spandoeken te defileren in de straten van Brussel en de andere grote steden. Ook tal van eisenpakketten en memoranda hebben we geschreven aan de politici.

Ferme niet-feministe

Paula Marckx verkondigde "loud and clear" dat ze geen feministe was. Ze verbond zich liever met een paar “supersenioren” in het interview dat ze 3 jaar geleden gaf over haar boek Jonger Oud Worden (verschenen in het CM-ledenblad). Ze blijft het herhalen in een interview door het Nieuwsblad (12 juni 2020): aan mijn lijf geen feminisme. “Ik ben niet iemand die in een stoet gaat wandelen. Als je een hele groep mensen nodig hebt om te protesteren, dan ben je niet sterk. Dan zet je jezelf in een minderheidspositie. Je geeft dan toe dat je minder sterk bent. Dan sta je allemaal te roepen tegen één man. Je kan op je ééntje veel meer bereiken”.

Wat jammer, we hadden haar graag in de armen gesloten. De eerste vrouw die een procedure in Straatsburg won tegen de Belgische Staat, een vliegbrevet haalde, mannequin was voor Nathan, condoomautomaten invoerde…  Een maatschappelijk geslaagde alleenstaande moeder, ferm! 

We zijn er wel zeker van dat feminisme en solidariteit geen luxe zijn, en geen zwaktebod: de levenskwaliteit van vrouwen en van de hele maatschappij zal maar verbeteren als we allemaal de rangen sluiten en samenwerken. De rechtspraak kan fouten aan het licht brengen, en soms tot een betere wet leiden, maar wetten moeten nog voorgesteld worden door politici, en wie zal hun duidelijk zeggen waar de prioriteiten moeten liggen?

Daar zijn wij voor, vrouwen die samenwerken om hun situatie te onderzoeken, verbeteringen voor te stellen en zich laten horen/zien/lezen. Wij doen dat met FURIA voor vrouwen die minder geluk hebben in het leven dan Paula met haar fantastische schoonheid, uitstraling, dynamisme, optimisme en een levensverhaal om u tegen te zeggen. Veel vrouwen hebben niet zoveel geluk, doordat ze op de verkeerde plaats zijn geboren, in een oorlogssituatie bijvoorbeeld. In ons eigen land treffen armoede, ziekte, depressie, en niet te vergeten agressie in al haar vormen (verbale, fysieke, seksuele) meer vrouwen dan mannen. Alleenstaande moeders scoren overal het hoogst qua kwetsbaarheid (werkloosheid, gezondheid, armoede). Als je pech hebt, is het goed te voelen dat er velen achter jou staan en er mee voor strijden dat jouw situatie ook verbetert. Dat één vrouw erin slaagt aan grote miserie te ontsnappen, is een goede zaak. Hoe zorgen we ervoor dat dit voor meer vrouwen gaat gelden? 

Paula, we doen meer dan op straat komen en betogen, en toch ferm bedankt hoor!

Liliane Versluys, advocate, lid van FURIA