Het voelt een beetje vreemd aan dit boek ter hand te nemen als je, als één van de pioniers van vrouwenstudies in de Verenigde Staten van Amerika in het jaar 1970, toen alle mogelijke literatuur hebt doorgenomen om de vraag ‘nature/nurture’ te kunnen beantwoorden. Dat was immers het eerste obstakel tegen elke feministische redenering: ‘Het zit in de natuur, het is van alle tijden, het zijn de hormonen die alles bepalen’. En dan als toemaatje telkens ‘kijk maar naar de wereld van de dieren’. Het is nu precies die zogenaamd wetenschappelijk bewezen stelling die Cordelia Fine aankaart en heel systematisch weerlegt in haar boek ‘Testosteron Rex. Het einde van de gendermythe’. Deze Brits-Canadese-Australische schrijfster was al bekend van vorige boeken zoals ‘Waarom we allemaal van Mars komen’, waarin ze de traditionele seksestereotypen met veel kennis en humor in vraag stelt. Het nieuwe boek is een encyclopedie van al het onderzoek, zowel neurologisch als psychologisch als sociologisch, dat sindsdien wereldwijd verricht is op het terrein van mogelijke verbanden tussen testosteron, de hersenen en het gedrag van vrouwen en mannen. Het boek is netjes ingedeeld in drie grote delen ‘verleden, heden en toekomst’. Fine start namelijk met een heel uitgebreide discussie over Darwin en de gekende theorie van seksuele selectie. Op een heel nauwgezette manier geeft ze de relevante onderzoeken aan die deze theorie hebben geprobeerd te ‘bewijzen’ met empirisch onderzoek zowel uit de dierenwereld als uit de mensenwereld. Met veel respect wijst ze dan op de valkuilen of de tekortkomingen van die onderzoeken, vooral het feit dat daar veralgemeningen uit ontstaan die geen oorzakelijk verband aantonen tussen biologische, fysiologische en culturele fenomenen tussen de seksen. In het deel ‘Heden’ stelt ze veel vragen bij de bewering dat bijvoorbeeld de financiële markten er anders zouden uitzien als die zouden gerund worden door vrouwen, want die hebben ‘van nature’ minder testosteron, minder competitiedrang en meer empathie. In het derde deel ‘Toekomst’ legt de auteur uit waarom ze dit alles zo belangrijk vindt. Het heeft immers te maken met onze ideeën over een betere wereld, waarin ‘gelijke verdeling van macht’ geen utopie is. Naar het einde toe van het boek stelt ze zelfs een soort van manifest samen, volledig in lijn met alle argumenten en wetenschappelijke evidentie die ze daarvoor heeft laten zien. Het overtuigende besluit van het boek is dat de wetenschap zelf allang de unieke cruciale factor van testosteron als bepalende factor voor seksegedragingen heeft laten varen, maar dat de culturele en commerciële belangen nog steeds blijven doorwerken. De speelgoedwinkels spelen daar perfect op in. Ze toont heel scherp aan dat zowel de biologische als de gedragsfactoren enorm variabel zijn en zelfs veranderlijk al naargelang de ervaring, de sociale context, de status, de geschiedenis en de ecologie. Het meest opmerkelijke besluit van Fine’s boek is dan ook dat het niet enkel gaat om een wederzijdse beïnvloeding van natuur en cultuur maar dat de cultuur de natuurlijke eigenschappen van een soort kan wijzigen. Testosteron is geen koning meer, geen allesverklarende, onafhankelijke factor in sekserollen en seksegedragingen, noch bij dieren noch bij mensen. Er zijn geen vrouwelijke en geen mannelijke hersenen die, ten gevolge van een hormonale ontwikkeling, alles bepalen. Uiteraard zijn er nog altijd mensen – ook onder sommige wetenschappers- die zeggen ‘laat jongens jongens zijn, meisjes meisjes’. Vooral voor hen is dit boek bedoeld. Feministes weten het al veel langer maar moeten het altijd weer herhalen: ‘Het is een vergissing om te denken dat onze biologie zonder onze culturele ervaring bestaat en dat onze culturele eigenheid niet voortdurend verstrikt is met onze biologie’ (p.145). Dat dit alles leidt tot een ongelooflijke diversiteit binnen en tussen de seksen, wordt hier helder aangetoond, zodat veralgemenende oorzakelijke verbanden niet langer meer geldig zijn. Laat de mozaïeken van onze biologie en ons gedrag bloeien en groeien en houd rekening met de consequenties ervan op fenomenen zoals seksueel geweld en ongelijkheden tussen de seksen op alle terreinen. Dat zou kunnen het besluit zijn van dit boek, dat met zo ontzettend veel humor is geschreven dat je als lezeres totaal vergeet dat je een encyclopedie van wetenschappelijk werk aan het lezen bent. En ik, ik kan enkel hopen dat dit boek écht het einde van de gender-mythe betekent. Ik kijk echt al uit naar een volgend boek van deze auteur waarin alle bestaand onderzoek naar transgender mee opgenomen is.
Er is geen aparte literatuurlijst. Die is verwerkt in een zeer uitgebreid notenapparaat. De toevoeging van een personen- en een zakenregister maken dit boek ook tot een handig naslagwerk.
Monika Triest
